وزارت صنعت، معدن و تجارت نيز طي سال¬هاي اخير در راستاي حمايت از توسعه بخش معدن، برنامه¬ها و سياست¬هايي را به اجرا گذاشت كه نتايج خوبي از جمله افزايش تعداد پروانه¬هاي اكتشافي، گواهي¬كشف و پروانه¬های بهره¬برداري معادن را به دنبال داشت.

خبرنگار ماهنامه " جهان معدن" در گفت و گو با مهندس اسداله كشاورز مدير كل دفتر امور اكتشاف وزارت صنعت، معدن و تجارت جزئيات بيشتري در مورد عملكرد و برنامه¬هاي اين وزارتخانه درخصوص اكتشاف را جويا شده است كه متن آن را در ادامه مي¬خوانيد:

1- آمار پروانه¬هاي اكتشاف و بهره¬برداري از معادن كشور و مقايسه با سال قبل آن را بيان فرماييد.

قانون معادن فعلی پس از پيروزي انقلاب اسلامي از سال 63 و بعد از تشكيل وزارت معادن و فلزات شكل گرفت و براساس آن به دليل اينكه معدن جزء انفال بود، پروانه¬هاي بهره¬برداري برای شركت¬هاي تعاوني و افراد حقوقي صادر مي¬شد. در آن برهه زمانی برای اکتشاف پروانه صادر نمی¬شد و مكان¬های دارای پتانسيل توسط کارشناسان استانها، شناسايي و از طريق مزايده واگذار مي شد. پس از آن و فضاي بازسازي پس از جنگ تصور بر این بود که معدن انفال است و همه مي¬توانند پروانه معدنی گرفته و فعالیت كنند که در نهایت منجر به تدوین قانون جدید معادن در سال 77 شد و طي آن برای کلیه مواد معدني بايد پروانه اكتشاف صادر شود. يعني مقرر شد كلا اكتشاف و بهره برداري توسط بخش خصوصي انجام شود. به گونه¬ای که در این فضاي باز کلیه افراد بدون محدودیت سنی، نسبت به اخذ پروانه اقدام كرده¬اند که مشکلات عدیده¬ای برای این وزارت ایجاد كرد.
در سال 90 و با اصلاح قانون معادن، فقط افراد مجاز قادر به اخذ پروانه اكتشاف بوده و می¬توانند در فضاي اكتشافي و معدني وارد شوند. به استناد اين اصلاحیه قانون دستورالعمل تعيین صلاحیت فني و مالي تدوین و به موجب آن صرفا افراد دارای صلاحيت قادر به اخذ پروانه بهره¬برداري يا اكتشاف خواهند بود. امتیازات صلاحيت فني و مالي نيز باتوجه به شرايط حاکم بر بخش معدن به روز شده و با روش¬هاي سختگيرانه تلاش مي¬كنيم كه واقعا افراد داراي صلاحیت وارد این بخش شوند.
كيفيت اكتشاف در گذشته به دليل مسائلي كه اشاره شد از سال 77 تا 90 مطلوب نبود و بطور جامع به اين موضوع نگاه نشد و افراد غيرمتخصص به مقوله اکتشاف وارد شدند که باعث تضعیف این بخش و اکتفا به ذخایر سطحی شد. اما از سال 90 به بعد كيفيت بهبود يافته است. بگونه¬ای که تا قبل از سال 90 بطور ميانگين عمق حفاري در كل كشور شايد به 20 متر نمي¬رسيد اما درحال حاضر میانگین عمق حفاري به حدود 50 متر افزایش داشته است. همچنین كيفيت عملیات اکتشافی به¬ویژه در کانسارهای فلزي بسیار مطلوب و تقريبا براساس اصول فني و علمي منطبق شده و عملا شاهد كشف ذخاير خوبي طی چند سال گذشته بوده-ايم.
2-چرا وضعيت اكتشاف معادن در كشور مطلوب نيست؟ چه مشكلاتي در اين زمينه وجود دارد؟
عمده مشكلات موجود در وضعیت اکتشاف؛ ممانعت¬ها یا مخالفت¬های برخي دستگاه¬ها و ارگان¬هايي است كه به نوعی با عرصه¬های معدنی مرتبطند و به عبارت دیگر متولي زمين هستند. مانند محيط زيست و منابع طبيعي که به دلیل وظايف حاكميتي خود ممانعت¬هایی در فعاليت¬هاي معدني ایجاد مي¬كنند. به غير از موارد یادشده می¬توان به معارضان محلي نیز اشاره كرد. اما خوشبختانه درحال حاضر مشكل تكنولوژي نداشته و بسیاری از پتانسیل¬های فلزی را از طریق ژئوفیزیک هوایی می¬توانیم شناسایی كنيم. یکی از عمده¬ترین مشکلات موجود؛ کمبود بودجه این بخش است که درصدد تخصیص بودجه مناسب برآمده و در ادامه نیز امیدوار به بهبود کیفیت این بخش هستیم.
در كشور شركت¬هاي مهندسان مشاور و كارشناسان با تجربه زيادی داریم که با فعال شدن سازمان ایمیدرو در این بخش طی سنوات اخیر شاهد فعال¬تر شدن آنها و بهبود کیفیت اکتشاف بوده¬ايم. درحال حاضر نیز با تشکیل كميسيون گواهي¬كشف در دفتر امور اكتشاف، عملیات اکتشافی ذخایر بزرگ کنترل شده و كيفيت كار اكتشافي بهتر از قبل بررسی مي¬شود که باعث افزايش كيفيت كارهاي اكتشافي در کشور شده که بیانگر انطباق مناسب آن با بحث فني در سطح عالي است.
 3-آيا قوانين در مورد حضور سرمايه¬گذاران خارجي در بخش معدن بويژه اكتشاف معادن كافي و شفاف است؟ آيا سرمايه و سود سرمايه¬گذاران در اين قوانين تضمين شده است؟
بله. درحال حاضر چندين گروه خارجي در ايران فعاليت مي¬كنند و هيچ¬گونه محدوديتي برای حضور آنها وجود ندارد. به گونه¬ای که حتی واگذاری يك پهنه اكتشافي را در خراسان جنوبي به یک شرکت ایرلندی شاهد هستیم. شرکتهای بزرگی از سایر کشورها همچون گرجستان، ايتاليا، چين و... در معادن ايران فعال هستند و باتوجه به قانون حمايت از سرمايه¬گذاري خارجي(FIPPA) همانند سایر شرکتها به فعالیت خود ادامه مي¬دهند و برخي از آنها نیز دارای واحد فرآوری و یا درحال احداث آن هستند. مانند شرکت قزاقستانی كه هم اكنون در حال توليد شمش طلا بوده و یا شرکت گرجستانی که واحد فرآوری¬ آنها بزودی راه¬اندازی خواهدشد. همانگونه که بیان شد براي سرمايه¬گذاران خارجي هيچ محدوديتي وجود نداشته و درصورت تمایل شركت¬هاي خارجي به فعاليت در ايران در قالب قانون حمايت از سرمايه¬گذاري خارجي مشکلی نداشته و همانند شركت¬هاي داخلی با آنها رفتار شده و تابع قانون سرمايه¬گذاري خارجي خواهند بود.
4 – بعد از برجام در بخش اكتشاف معادن چه تحولاتي صورت گرفته است؟
بعد از برجام بطور ميانگين هفته¬اي يك جلسه با نمايندگان كشورهاي خارجي برگزار شد؛ از كشورهاي مختلف اروپايي, آفريقايي, آمريكاي جنوبي و آسياي ميانه, آسيا مثل ژاپن و چين جلسات متعددي ترتیب داده شد كه همه آنها به نوعی راغب به فعالیت در ایران بودند، اما تنها مشكل اصلی آنها مراودات بانكي است. همچنین بعد از برجام اشتیاق به حضور شركت¬هاي خوب خارجي گسترده شده است. درحال حاضر گرجستاني¬ها فعاليت خود را توسعه داده و ايتاليايي¬ها نیز فعالیت اکتشافی مناسبی را آغاز كرده اند و درصورت حصول نتایج خوب، درصدد احداث واحد فرآوری هستند. نکته آخر این مبحث اینکه پس از برجام دو يادداشت تفاهم همكاري در زمينه¬های مختلف بویژه اكتشاف با آفريقاي جنوبي امضاء شده است كه به زودي كميته كارشناسي دو طرف تشكيل شده و سایر مراحل اجرايی خواهد شد.
5-عملكرد اكتشاف معادن كشور طي چهار سال اخير را چگونه ارزيابي مي¬كنيد؟
عملكرد اكتشاف معادن طي مدت مذكور از نظر آماري كاهش يافته كه اين كاهش از نظر كمي بوده، اما از نظر كيفي حداقل 50 درصد رشد داشته است. به عنوان مثال تا سال 90 كه صلاحيت فني و مالي وضع نشده بود، بطور ميانگين ساليانه 1700 تا 2000 پروانه اكتشاف صادر شد. تعداد درخواست¬های ثبت اکتشافی بالغ بر 12 تا 13 هزار فقره بود كه بطور ميانگين 2000 پروانه صادر مي¬شد. اما در سال 90 با رويكردي جدید(اصلاحيه قانون) و با محدوديت¬هاي ايجاد شده، دست دلالان این موضوع كه كارشان فقط ثبت محدوده¬هاي معدني بود، تاحد بسیار زیادی كوتاه شد. لذا تعداد درخواست¬ها و پروانه¬هاي صادره کاهش داشته كه اكنون رشد تقريبا كمي را طي مي¬كند. اما دركل از نظر كيفي، پيشرفت مناسبی را شاهد هستیم. به طوري¬كه قبلا غيرفلزي¬ها بدون حفاري تعيين ذخيره مي¬شد اما درحال حاضر حتی تعیین ذخیره این مواد معدنی نیز با اكتشافات عمقي همراه است. نکته حائزاهمیت رشد بسیار مناسب عمليات ژئوفيزيك در كشور است که طی دولت یازدهم به میزان بیش از سه دولت قبل از آن ژئوفیزیک هوایی انجام شده که بسیار رضايت¬بخش است.
6- بهترين راهكارها براي جلب سرمايه¬گذاري داخلي و خارجي در بخش اكتشاف چيست؟
بهترين راهكار براي جلب سرمايه گذاري داخلي و خارجي شفاف¬سازي است؛ هر چه شفافیت موضوع بیشتر باشد، سرمايه¬گذاران چه داخلی و چه خارجی رغبت بیشتری خواهند داشت. یکی از اقدامات انجام شده به منظور شفاف¬كردن مسائل، راه¬اندازي سامانه كاداستر معدن است كه حتي از خارج كشور نیز قابل مشاهده است و قبل از كار در هر محدوده معدني مي¬توان وضعيت آن را مشاهده كرد. به بیانی دیگر همه موارد شفاف و الكترونيكی شده است.
براي جلب هرچه بهتر سرمايه¬گذاران، نشريات متعددی درخصوص فرصت¬هاي سرمايه¬گذاري منتشر شده و در سمینارها و نشست¬های مختلف در اختيار سرمايه¬گذاران قرار گرفته و جلسات متعدد برگزار شده با هيأت¬هاي مختلف خارجي، به آنها اطمينان داده شده كه با امنيت كامل و بدون مشكل مي¬توانند در ايران فعالیت كنند.
7- اكتشاف معادن ايران در مقايسه با شاخص¬هاي جهاني از نظر ميزان اكتشاف، بودجه، امكانات و تجهيزات و ... چگونه است؟
عمده عملیات اكتشافی بصورت ناحيه¬اي است كه توسط سازمان زمين¬شناسي انجام مي¬شود؛ اما متأسفانه باتوجه به تخصیص كم بودجه، روند كندی دارد. با این وجود اين سازمان طي چند سال گذشته توانسته فعاليت¬هاي خوبي را به اتمام برساند. در بخش¬هاي ديگر اكتشاف که توسط بخش خصوصي انجام مي¬شود، امكانات خوبي از نظر تجهیزات و دستگاه¬هاي حفاري ژئوفيزيكي در كشور فراهم شده است. آزمايشگاه¬هاي مناسب و مجهزي شکل گرفته که در رقابت با مشابه خارجی هستند. ايميدرو به عنوان بازوي وزارت صنعت، معدن و تجارت ضمن فعال شدن در بخش فلزي، نتایج بسیار مطلوبی کسب و بالغ بر 400 پتانسیل مناسب شناسایی و در مواردي نیز درصدد برون¬سپاري است.
8- توسعه اكتشافات معدني در كشور چه ارمغاني براي صنعت كشور بويژه صنايع معدني داشت؟
صنايع معدني زماني شكل مي¬گيرد كه يك ذخيره و پتانسيلي وجود داشته باشد كه تأمين¬کننده مواد اوليه و خوراك ورودی آنها باشد. اكتشاف هيچ¬وقت متوقف نمي¬شود و همزمان با امور استخراجي، فعاليت¬هاي اكتشافي همواره در جريان است. هر جا محدوده و پتانسيل جديدي شناسايي كنيم، صنايع معدني پايين دست آن نيز شكل مي¬گيرد؛ چراکه فعالیت معدنی همانند يك زنجير بهم متصل هستند، يعني بحث بهره¬برداري و استخراج با اكتشاف مکمل هم بوده و پس از استخراج نیز صنایع معدنی است كه ماده معدني را مصرف می¬كند. خوشبختانه طي چند سال اخير در بخش صنايع معدني فعالیت مناسبی صورت گرفته و بخش خصوصي با قابلیت ریسک¬پذیری بالا در این حوزه فعال شده است درحال حاضر شاهد راه¬اندازی چندين واحد توليد طلاي بخش خصوصي هستیم كه شمش توليد كرده و كاملا خصوصي هستند. در کل می¬توان گفت که در پتانسیل¬هاي فلزي رشد خوبي را شاهد هستيم كه ناشي از كيفيت خوب اكتشاف است. زیرا زماني كه اطمينان خاطر از ذخيره معدني باشد، واحدهاي صنايع معدني با اطمينان بيشتري ايجاد شده و همانند حلقه بهم وصل خواهندشد. درمجموع می¬توان گفت اكتشاف هيچگاه تعطيل نمي¬شود.
9- نظر شما در خصوص نگاه مسئولان كشور اعم از دولت و مجلس درباره بخش معدن چيست؟
متأسفانه در کشور دچار نفرين نفتي هستيم؛ در حالي كه همواره معدن مي¬تواند جايگزين نفت باشد. معدن باتوجه به عمرانی، آباداني و فرصت¬هاي شغلي ايجادي و صنايع پايين دست بسيار گسترده¬اي كه دارد؛ نقش بسزايی در اقتصاد کشور ایفا می¬كند. بخش معدن شامل اكتشاف، بهره¬برداري و صنايع معدني است. واحدهاي صنايع معدني اكثرا تأمين كننده مواد اوليه يكسري كارگاه¬ها و كارخانه¬هاي صنعتي بزرگ هستند و درصورت عدم توليد مواد اوليه، واحدهای صنعتی نیز تولید نخواهند داشت.
*در پايان چنانچه مطلب خاصي مدنظر داريد، بفرماييد.
در سال 94 تعداد پروانه اكتشاف صادره 721 فقره بوده كه بعلت اصلاحيه قانون در سال 90 و توضیحات اشاره شده در مراتب بالا بود. منتهي از نظر كيفي ارتقا یافته است که این تعداد در سال 95 به 798 پروانه افزایش یافته است، يعني رشد تقريبي 10 درصد را شاهد بودیم که ایجاد فضای مناسب بعد از آزادسازی¬های اخیر علت اصلی آن بوده است.
تعداد گواهي¬كشف¬های صادره در سال 94 برابر 631 مورد بوده است. هر چند در سال 95 از نظر آمار کاهش صدور را شاهد بودیم(565 فقره) اما چند معدن خوب طلا و مس شناسايي شده است. به عبارتي ديگر از نظر كيفي وضعيت مناسبی ایجاد شده است.
بخش معدن به دليل مزيت¬هاي آن يك بخش تخصصي محسوب مي¬شود و برنامه¬هاي تدوين شده آن به گونه¬ای است كه دستخوش سياست نبوده و روند رو به رشد خود را طی می¬کند. به عنوان مثال كار پهنه¬بندي که از سال 90 آغاز شد، مناطق بزرگي شناسايي و بلوك¬بندي گردید تا ژئوفيزيك هوايي، ژئوشيمي و امور اوليه اكتشاف شامل شناسایي و پی جویی به انجام برسد كه نتیجه آن شناسایی محدوده¬هاي كوچكتر دارای پتانسیل بوده و مابقي مناطق آزاد شد. اين پهنه¬بندي¬ها همچنان ادامه دارد و با تغییر دولت نیز كار متوقف نخواهد شد.
133درحال حاضر پهنه اكتشافي تعریف شد كه كار مطالعات 20 پهنه به اتمام رسيده و بالغ بر 500 انديس خوب در اين پهنه¬ها شناسايي شده است و منتظر هستيم هر چه زودتر با آماده شدن نتايج اين مطالعات مراحل بعدي را طي كنيم.
آمار مجوزهای جدید صادره در سامانه کاداستر معادن
از 1/1/96 الی 22/5/96 95
5673 7228 تعداد درخواستهای ثبت شده
334 798 پروانه اکتشاف جدید صادره
178 572 گواهی کشف جدید صادره
253 858 پروانه بهره برداری جدید صادره